ଷୋଡ଼ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଭକ୍ତିରସ ଭରି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ମର୍ଯ୍ୟାଦାବନ୍ତ କରିଥିବା ପଞ୍ଚସଖାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କବି ବଳରାମ ଦାସ ଅନ୍ୟତମ । ପବିତ୍ର ମାର୍ଗଶୀର ମାସର ଗୁରୁବାର ପ୍ରାତଃକାଳରେ ଓଡ଼ିଆ ଘରେ ଘରେ ତରଙ୍ଗାୟିତ ହୁଏ ବଳରାମ ଦାସଙ୍କ ଶାଶ୍ୱତ କୃତି ଲକ୍ଷ୍ମୀପୂରାଣର ଛାନ୍ଦମାନ । ସାମାଜିକ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିଭିନ୍ନ ଦିଗକୁ ସତର୍କତାର ସହ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ଭକ୍ତିରସ ସହିତ ପରିଷ୍କାର ପରିଚ୍ଛନ୍ନତା, ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରତି ସମ୍ମାନଭାବ, ପରିବାର ତଥା ସମାଜ ଗଠନରେ ସ୍ତ୍ରୀ ର ଗୁରୁତ୍ୱ, ଜାତିବାଦର ମୂଲ୍ୟହୀନତା, ଓଡ଼ିଆ ସଂସ୍କୃତି ଓ ବ୍ୟଞ୍ଜନ, ନାରୀର ସ୍ୱାଭିମାନ ଆଦି ବିଷୟରେ ଛାନ୍ଦବଦ୍ଧ କାହାଣୀ ମାଧ୍ୟମରେ ସହଜ ସରଳ ଭାଷାରେ, ବୋଧଗମ୍ୟ ଢଙ୍ଗରେ ସମାଜକୁ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ବାର୍ତ୍ତା ଦେବାକୁ କବି ଉଦ୍ୟମ କରିଛନ୍ତି ।
ଲକ୍ଷ୍ମୀପୂରାଣ ସାରାଂଶ ଯାହାକୁ ବି ଜଣାଥିବ, ଅନେକ ସ୍ଵାଭାବିକ ପ୍ରଶ୍ନ ତାଙ୍କ ମନରେ ଉଙ୍କି ମାରିବ ; ଯେପରିକି – ସତରେ କଣ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ମାଁ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଚଣ୍ଡାଳ ଘରେ ପାଦଦେବାରୁ ତାଙ୍କୁ ଘରୁ ତଡି ଦେଇଥିଲେ ? ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଓ ପ୍ରଭୁ ବଳଭଦ୍ର ପ୍ରତିବର୍ଷ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡକୁ ଓହ୍ଲେଇ ଆସନ୍ତି ଜାତି-ଧର୍ମ-ବର୍ଣ୍ଣ-ଲିଙ୍ଗ ନିର୍ବିଶେଷରେ ସମସ୍ତ ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ସହ ଭାବର ଆଦାନପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ, ସେମାନେ କଣ ଜାତିଭେଦ କରିବେ ? ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ମାଉସୀଘରୁ ଫେରିବାପରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଦୁଆରରେ ରୋଶ କରି ଜଗିବସନ୍ତି ମାଁ କମଳା, କାହିଁକି ତାଙ୍କୁ ନ ନେଇ ପ୍ରଭୁ ଗଲେ ବୋଲି । ପ୍ରେମମୟ କାଳିଆ ସାଆନ୍ତ ରସଗୋଲା ଖୁଆଇ, ବୁଝାଇସୁଝାଇ ତାଙ୍କୁ ଶାନ୍ତ କଲା ପରେ ବଡ଼ ଦେଉଳକୁ ପରିବେଶ କରନ୍ତି । ସେହି ପ୍ରଭୁ କିପରି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ କେବଳ ଦୁଇଭାଇଙ୍କ ଅଧିକାର ସାବ୍ୟସ୍ତ କରି ଜଗଦଜନନୀଙ୍କୁ ତଡ଼ିଦେବେ ? ମା ଲକ୍ଷ୍ମୀ କେବେହେଲେ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ବାରବର୍ଷ ଅନାହାରରେ ରହିବାକୁ ଅଭିଶାପ ଦେବେ ?
ଉପରୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଚ୍ଛର ଆଧାରରେ ଦୋଷଦୃଷ୍ଟିରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀପୂରାଣକୁ ଦେଖିଲେ, ମହାନ କବି ବଳରାମ ଦାସଙ୍କ ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ଓ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ ବୁଝିବାରେ ବିଫଳ ହେବା । ବରଂ ଏଭଳି ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀରେ ଆମେ ଦେଖିବା ଉଚିତ ଯେ , ସ୍ୱୟଂ ଭଗବାନଙ୍କୁ କାହାଣୀର ଚରିତ୍ର ସଜାଇ କବି ସାମାଜିକ ବାର୍ତ୍ତା ଦେବା ସହ ନିଷ୍ଠାପର ଭକ୍ତିର ପରାକାଷ୍ଠା ଭାବମୟ ଶୈଳୀରେ ପରିପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।
ତାଙ୍କ ରଚନାଟିର ଭାବାର୍ଥ ହେଲା ଯେ ଅନନ୍ତ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ପାଳନକର୍ତ୍ତା ମଧ୍ୟ ନିଜ ଅର୍ଦ୍ଧାଙ୍ଗିନୀଙ୍କୁ ଯଥୋଚିତ ସ୍ୱାଧୀନତା ନ ଦେଲେ, ସମ୍ମାନ ନ କଲେ ଦୁଃଖ ଭୋଗ କରିବେ । ମାଁ ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ ଧନ ଓ ଅନ୍ନର ଦେବୀ ହୋଇଥିବାରୁ ନିଜର ଶକ୍ତି ଖଟାଇ ପରିବାରର ସୁଖଶାନ୍ତିରେ ନାରୀମାନଙ୍କ ଯୋଗଦାନର ଗୁରୁତ୍ୱ ଦର୍ଶାଇବାକୁ ଭଗବାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଅନାହାରରେ ରଖିଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ଯେତେବେଳେ ଦୁଇଭାଇ ତାଙ୍କ ଦୁଆରକୁ ଆସିଛନ୍ତି, କରୁଣାମୟୀ ମାଁ ସ୍ଵହସ୍ତରେ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ପସନ୍ଦର ବ୍ୟଞ୍ଜନ ରାନ୍ଧି ପରଷିଛନ୍ତି ଏବଂ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ନିଜ ଦୋଷସ୍ୱୀକାର ପୂର୍ବକ କ୍ଷମାପ୍ରାର୍ଥୀ ହେବାରୁ ମାଁ ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୁଣି ବଡ଼ ଦେଉଳକୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ମାଁ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ଘରୁ ବିଦାକରିବା ବେଳେ ମାଁ ନିଜର ସମସ୍ତ ସ୍ୱାମୀଦତ୍ତ ଅଳଙ୍କାର ଫେରାଇ ଦେଇ ସ୍ୱାଭିମାନର ସହ ସ୍ୱାଧୀନଭାବେ ବସବାସ କରିଛନ୍ତି । ଅଧୁନାତନ ସମୟରେ ଦାମ୍ପତ୍ୟ କଳହ ଓ ଛାଡ଼ପତ୍ରର ମାତ୍ରା ଦ୍ରୁତଗତିରେ ବଢୁଥିବା ବେଳେ ଲକ୍ଷ୍ମୀପୂରାଣ ପ୍ରେରଣା ଦେଉଛି ଯେ ନାରୀ ଅର୍ଥନୈତିକ ତଥା ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ସଶକ୍ତ ଏବଂ ସ୍ୱାଧୀନ ରହି ସମସ୍ତ ବିପଦକୁ ବୁଦ୍ଧିମତାର ସହ ସମ୍ମୁଖୀନ କରିବା ଉଚିତ ।
ଲକ୍ଷ୍ମୀପୂରାଣରେ ଭୋଜନ, ପରଷିବା ବିଧି, ଶୟନ ଆଦି ବିଷୟରେ ସମଦର୍ଶୀତାପୂର୍ଣ୍ଣ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସମ୍ମତ କଥାସବୁ ଲେଖାଯାଇଛି । ଘରେ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ କଳହରହିତ ପରିଷ୍କାର ପରିବେଶ ରଖିବା, ଅତିଥିମାନଙ୍କୁ ଆଦର କରିବା ଏବଂ ସଦାସର୍ବଦା ଉତ୍ତମ ଆଚରଣ କରିବା ଉପରେ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆ ଯାଇଛି । “ଚଣ୍ଡାଳୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଯାଏଁ ଖୁଆ ଖୁଇ ହେବେ” ବୋଲି ଲେଖି କବି ଜାତିଭେଦର ଘୃଣ୍ୟ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣତା ଉପରେ ପ୍ରଚଣ୍ଡ କୁଠାରଘାତ ପକାଇଛନ୍ତି । ଈଶ୍ୱରଙ୍କ କରୁଣାଲାଭ ପାଇଁ ନିରୀହ-ନିଷ୍କପଟ ହୃଦୟ, ଅବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଭକ୍ତିଧାରା ଏବଂ ଦୃଢ଼ନିଷ୍ଠାର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଶ୍ରୀୟା ଚଣ୍ଡାଳୁଣୀଙ୍କ ଚରିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରତିପାଦନ କରିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାର ସଂସ୍କୃତି, ପିଠାପଣା, ବ୍ୟଞ୍ଜନ, ଝୋଟିଚିତା ଆଦିକୁ ଅତି ଯତ୍ନରେ କବି ପୁରାଣ ଟିରେ ସାମିଲ କରିଛନ୍ତି ।
ପୁରାଣଗୁଡିକୁ ପ୍ରାୟତଃ ବିଭିନ୍ନ କାହାଣୀ ଶୈଳୀରେ ଉପସ୍ଥାପନକରି ସାଧାରଲୋକଙ୍କୁ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟମୂଳକ ଭାବେ ସଦ୍ ବିଚାରରେ ଅଭିମନ୍ତ୍ରୀତ କରିବାକୁ ମହତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ସମ୍ପନ୍ନ ସାହିତ୍ୟିକମାନେ ଆପ୍ରାଣ ଉଦ୍ୟମ କରନ୍ତି । ପବିତ୍ର ଲକ୍ଷ୍ମୀପୂରାଣ ମଧ୍ୟ ସେହିଭଳି ସମାଜ ସଂସ୍କାରଧର୍ମୀ ଭକ୍ତିଭାବ-ରସମୟ ଗ୍ରନ୍ଥଟିଏ । ପୁରାଣଟିକୁ ସଠିକ୍ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ନେଇ ପାଠକଲେ ଏବଂ ସୂକ୍ଷ୍ମ ମାନସିକତାରେ କବି ବଳରାମ ଦାସଙ୍କ ନୈତିକପୂର୍ଣ୍ଣ ବାର୍ତ୍ତାକୁ ବୁଝିପାରିଲେ, କବିଙ୍କ ପରିଶ୍ରମ ସାର୍ଥକ ହେବ ଏବଂ ଆମ ସମାଜର କଲ୍ୟାଣ ହେବ ।