ଗାନ୍ଧୀ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପ୍ରାସଙ୍ଗିକତାକୁ ନେଇ ସମୟ ସମୟରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମତ ପୋଷଣ କରାଯାଇଥିବା ବେଳେ ଏବେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଦ୍ୱାରା ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଜନ୍ମତିଥିକୁ ବିଶ୍ୱ ଅହିଂସା ଦିବସର ମାନ୍ୟତା ଦେବା ଏକ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଘଟଣା ବୋଲି କୁହାଯିବ । ଖୁବ୍ ନିକଟରେ ଜର୍ମାନୀ ଦେଶର ମ୍ୟୁନିକ୍ ସହରରେ ସେଠାକାର ବିରୋଧି ଦଳ ଦ୍ୱାରା ଏକ ଅଭିନବ ବିକ୍ଷୋଭ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯାଉଥିବାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥିଲା । ଏହି ବିପ୍ଳବଟି ଥିଲା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଏକ ଅହିଂସାତ୍ମକ ପ୍ରତିବାଦ । ସବୁଠାରୁ ଦର୍ଶନୀୟ ଦୃଶ୍ୟଟି ଥିଲା ଏହି ବିକ୍ଷୋଭକାରୀମାନେ ଯେଉଁ ଫଟୋଚିତ୍ରକୁ ସମ୍ମୁଖରେ ରଖି ସେମାନଙ୍କର ବିକ୍ଷୋଭ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଥିଲେ ତାହା ଥିଲା ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର । ଏହିସବୁ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକ ବିଶ୍ୱସ୍ତରରେ କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଗାନ୍ଧୀ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପ୍ରାସଙ୍ଗିକତାକୁ ଆଉ ଥରେ ଦୋହରାଇଥାଏ । ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ଏସିଆ ତଥା ଆଫ୍ରିକା ମହାଦେଶର ଅନେକ ଦେଶରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅହିଂସା ରଣକୌଶଳଟି ସଫଳତାର ସହିତ ଆଦୃତ ହେଲା ପରେ ଏବେ ୟୁରୋପରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଆଦର ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥିବାର ଦେଖାଯାଇଅଛି ।
ଜୀବିତ ଥିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗାନ୍ଧୀ ଥିଲେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି । ସେ ପୁଣି ଦୁର୍ବଳ ଶରୀରଧାରୀ, କୃଷ୍ଣବର୍ଣ୍ଣ ଓ ଅର୍ଦ୍ଧନଗ୍ନ ଏକ ମାନବ । ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ସେ ପାଲଟିଗଲେ ଏକ ଚେତନା । ତାହା ପୁଣି କୌଣସି ଦେଶ, କାଳ, ପାତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିନଥିଲା । ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଥିବା କୃତଜ୍ଞ ଭାରତ ତାଙ୍କୁ ସିନା ଜାତିର ଜନକ ଆଖ୍ୟାରେ ବିଭୂଷିତ କରାଇଲା । ମାତ୍ର ସମୟର ପ୍ରବାହରେ ସେ ଏବେ ପାଲଟି ସାରିଲେଣି ବିଶ୍ୱମାନବ । ମାନବିକତାର ମୁକ୍ତି ନିମନ୍ତେ ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ପଥ ପ୍ରଦର୍ଶକ । ଯେଉଁ ପଥରେ ରକ୍ତରଞ୍ଜିତ ତରବାରୀ ବଦଳରେ ତୋପ ମୁହଁର ବାରୁଦ ବଦଳରେ ରହିଛି ଅହିଂସାର ସ୍ପର୍ଦ୍ଦିତ ମନ୍ତ୍ରପାଠ ।
ଏକଥା ସତ ଭାରତୀୟ ମୁକ୍ତି ସଂଗ୍ରାମରେ ଗାନ୍ଧିଜୀ ଏକମାତ୍ର ଯୋଦ୍ଧା ନଥିଲେ । ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତା ସଂଗ୍ରାମ ନିମନ୍ତେ ଯେଉଁ ରଣଭୂମିଟିକୁ ତାଙ୍କର ପୂର୍ବଜମାନେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଅଭିନବ ଉପାୟରେ ଯୁଦ୍ଧ ପରିଚାଳନା କରିଥିଲେ । ତାହା ପୁଣି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିରସ୍ତ୍ର ଭାବରେ ଓ ସଶକ୍ତପୂର୍ଣ୍ଣ ଆତ୍ମବଳ ସହିତ । ହାତରେ ଧରିବାକୁ ଥିଲା ଦୁଇଟି ଅଦୃଶ୍ୟ ଅସ୍ତ୍ର । ଅହିଂସା ଓ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ । ଏହାର ପ୍ରତିବଦଳରେ ସେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସକର ମସ୍ତକରୁ ମୁକୁଟ ଖସେଇବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥିଲେ । କେମିତି କାହିଁକି ଓ କିପରି ତାହା ଏବେ ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଏକ ସ୍ମରଣୀୟ ଇତିହାସ । ଗାନ୍ଧୀ ବଳରେ ବଳୀୟାନ୍ ହୋଇ ଭାରତ ସ୍ୱାଧୀନ ହେଲା ସତ । କିନ୍ତୁ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ ଭାରତ ମାଟିରେ ଗାନ୍ଧୀ ଚେତନାଟି ଯଥାର୍ଥ ଭାବେ ବିକଶିତ ହୋଇପାରିଲା ନାହିଁ । ଦେଶ ସ୍ୱାଧୀନ ପରେ ବି ଦେଶରେ ଭାରତକୁ ଗାନ୍ଧୀ ଦେଶ ବୋଲି ଚିହ୍ନୁଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀ ବିଚାରରେ ବଳିଷ୍ଠ ଏହି ଦେଶର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତାକୁ ସମ୍ମାନ ଜଣାଉଥିଲେ । ଏବେ ସ୍ୱାଧୀନତାର ଅଣସ୍ତରି ବର୍ଷ ପରେ ଏହି ଗାନ୍ଧୀ ଦେଶରେ ଦେଖାଯାଇଥିବା ଅଣାୟତ୍ତ ଉଚ୍ଛନ୍ନ ସ୍ରୋତକୁ ଦେଖି କେହି ଅବିଶ୍ୱାସରେ ଜିଭ କାମୁଡ଼ି ପକାଇବା ଅସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।
ଗାନ୍ଧିଜୀ ପରାଧୀନ ଭାରତକୁ କେବଳ ଏକ ରାଜନୈତିକ ସ୍ୱାଧୀନତାର ତ୍ରିରଙ୍ଗା ଧରାଇ ଦେବାକୁ ଚାହିଁ ନଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ଥିଲା ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ । ତୃଣମୂଳରୁ ଆରମ୍ଭ ବହୁବିଧ ପୁଣି ରଚନାତ୍ମକ । ଶିକ୍ଷାକ୍ଷେତ୍ରରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସର୍ବଧର୍ମ ସମନ୍ୱୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହରିଜନ ସମାଜ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ନିବାରଣ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଯାହା ରାଜନୈତିକ ସ୍ୱାଧୀନତା ସହ ଭାରତବାସୀଙ୍କୁ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦାସତ୍ୱରୁ ମୁକ୍ତି ଦେବାରେ ପ୍ରୟାସ ଥିଲା । ସେ ପୁଣି ଏହି ଅଖଣ୍ଡ ବିପ୍ଳବକୁ ଭାରତମାଟିରେ ମାଇଲ ମାଇଲ ବ୍ୟାପୀ ପଦଯାତ୍ରାରେ ପ୍ରସାରିତ କରିବା ସହିତ ଦେଶର ଅଖଣ୍ଡତାକୁ ଧରି ରଖିବା ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରଭାଷା ପ୍ରଚାରରେ ନିଜକୁ ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲେ । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ କହିଲେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ସଂଗ୍ରାମ ଥିଲା ସର୍ବଦୃଷ୍ଟି ସମ୍ପନ୍ନ । ଏକ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ଭାରତର ପରିକଳ୍ପନା । ଯାହାକୁ ରାଜନୈତିକ, ଐତିହାସିକ ପରିଭାଷାରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ୱରାଜ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ ।
ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଏହି କଳ୍ପିତ ଭାରତ ଜୀବନ୍ତ ଭାରତ ହେବାରେ ଅସୁବିଧା ରହିଲା କେଉଁଠି ? ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ପରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଉତ୍ତରଦାୟାଦମାନେ ଆସିଲେ । ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନାମ ନେଇ, ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଦ୍ୱାହି ଦେଇ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷରେ ବା ପରୋକ୍ଷରେ ଦେଶକୁ ଶାସନ କଲେ । ଗାନ୍ଧୀ ବିଚାରରେ ବିଶ୍ୱାସ ରଖୁଥିବା, ଖଦଡ଼ ପିନ୍ଧୁଥିବା ଓ ନିଜକୁ ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ବୋଲି ପରିଚୟ ଦେଉଥିବା ମଣିଷମାନେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କର ଅଧା ଅଧୁରା ସଂଗ୍ରାମକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ରୂପରେଖ ନ ଦେଇ କେବଳ ରାଜନୀତି ପାଖରେ ଅଟକି ରହିଗଲେ । ଚକ ଅରଖକୁ ପ୍ରତୀକ କଲେ । ଗାନ୍ଧୀ ଦିବସରେ ରାସ୍ତା ଘାଟରେ ରାମଧୂନ୍ ଗାଇ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଏକ ସମର୍ଥ ପୁରୁଷରୁ ମହାପୁରୁଷକୁ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ କରାଇ ଆମ ଦେଶରେ ପୂଜ୍ୟପୂଜାର ମହାନ୍ ପରମ୍ପରା ଆରମ୍ଭ କରିଦେଲେ । ସେପଟେ ଗାନ୍ଧୀ ବିଚାରଟି ଅପାଂକ୍ତେୟ ଅଧାପନ୍ତରିଆ ହୋଇ ପଡ଼ିରହିଲା ।
ଗାନ୍ଧୀ ବିଚାରରେ ବିଶ୍ୱାସ ରଖୁଥିବା କିଛି ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଅବଶ୍ୟ ବାହାରିଲେ । ସର୍ବୋଦୟ ଓ ଭୂଦାନ ଆନ୍ଦୋଳନ ଯଜ୍ଞରେ ଗାନ୍ଧୀ ଚେତନାଟି ତଥାପି ଭାରତବର୍ଷରେ ବଞ୍ଚି ରହିଥିଲା ପରି ଜଣାପଡୁଥିଲା । ମାତ୍ର ଏହି ବିଶ୍ୱାସରେ ବଞ୍ଚୁଥିବା ଗାନ୍ଧିବାଦୀମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଦିନକୁ ଦିନ ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନ ପାଲଟୁଥିବାରୁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ବୈଚାରିକ ସ୍ଥିତି ଓ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଏବେ ମଳିନ ପଡ଼ିଆସୁଥିବା ପରି ଜଣାପଡୁଅଛି । ଏହା ବୋଧହୁଏ ଭାରତର ସାମ୍ପ୍ରତିକ ରାଜନୈତିକ ଅଧୋଗତି, ଧାର୍ମିକ ଅସହିଷ୍ଣୁତା ଓ ହିଂସା ବିତ୍ପାତର କାରଣ ଅଟେ ।
ବୁଦ୍ଧ ଏହି ଭାରତର ଥିଲେ । କାଳକ୍ରମେ ଏଠାରୁ ଅଲୋଡ଼ା ହୋଇ ବୁଦ୍ଧ ଓ ବୌଦ୍ଧଧର୍ମ ଉଭୟ ଭାରତ ବାହାରେ ଆଦର ପାଇଲା । ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ କଥାଟି ଏବେ ସେହିପରି । ଦେଶ ବିଦେଶକୁ ଗାନ୍ଧୀ ଚେତନା ସମ୍ପ୍ରସାରିତ ହେଉଥିବା ବେଳେ ଭାରତ ଉପମହାଦେଶର ଅର୍ଦ୍ଧାଧିକ ରାଜ୍ୟ ଉଗ୍ରବାଦ ଓ ନକ୍ସଲ୍ ସମସ୍ୟାରେ ଅଧ୍ୟୁଷିତ । ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା, ମୌଳିକ ଶିକ୍ଷା, ଗ୍ରାମ୍ୟ ଅର୍ଥନୀତି ଓ ଧାର୍ମିକ ସଂହତି ପରି ଦେଶର ସର୍ବମୂଳ ଆହ୍ୱାନଗୁଡ଼ିକ “ହେ-ରାମ” ଶବ୍ଦ ପରି ଏବେ ବି ସ୍ୱାଧୀନତାର ଅପୂର୍ଣ୍ଣ ଆକାଶରେ ଗୁଞ୍ଜରିତ ହେଉଛି ।
ସତରେ କ’ଣ ଗାନ୍ଧୀ ବିଚାରଟି ଆଜି ଅପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ହୋଇପଡ଼ିଛି ? ସତରେ କ’ଣ ଗାନ୍ଧୀ ପ୍ରେରଣାଟି ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ଭିତରେ ଆଉ ଉତ୍ପ୍ରେରକ ଶକ୍ତି ହୋଇ ରହିନାହିଁ ? ଏହାର ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ହୁଏତ “ନା” । ହୋଇପାରେ ପ୍ରଲମ୍ୱିତ । କିନ୍ତୁ ଏକ ଆଗତ ସଂଶୟମୁକ୍ତ ସମୟକୁ ନେଇ ନିଶ୍ଚିତ ଆଶାବାଦୀ ।
