କିଛି ରୋଚକ ତଥ୍ୟ, ଜୀବନ ଏବଂ ଆଧୁନିକ ଭାରତରେ ଅବଦାନ
ଏକ ନୂତନ ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତରେ ୫୬୫ ରାଜତନ୍ତ୍ର ଚାଲୁଥିବା ରାଜ୍ୟକୁ ଏକୀକରଣ କରିବାରେ, ସର୍ଦ୍ଦାର ପଟେଲଙ୍କ ଅବଦାନ ନିଶ୍ଚୟ ଅବିସ୍ମରଣୀୟ କିନ୍ତୁ ଏହି ଆଲୋଚନା ରେ ଆମେ ସର୍ଦ୍ଦାର ପଟେଲଙ୍କ ଜୀବନର କିଛି ଏଭଳି ଘଟଣା ବିଷୟ ରେ ବିହଙ୍ଗାବଲୋକନ କରିବା ଯାହାକି ତାଙ୍କର ବଳିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵକୁ ସୂଚାଏ ।
ବହି ଧାର ନେଇ ପଢୁଥିବା ଛାତ୍ର :
ପଟେଲ ଗୁଜୁରାଟର ନାଦିଆଡରେ ୩୧ ଅକ୍ଟୋବର ୧୮୭୫ ରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ (ତାଙ୍କର ଜନ୍ମ ବାର୍ଷିକୀ ବର୍ତ୍ତମାନ ଜାତୀୟ ଏକତା ଦିବସ ବା ରାଷ୍ଟ୍ରିୟ ଏକତା ଦିବସ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଉଅଛି )।ସେ ଜଣେ କୃଷକଙ୍କ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମିତ ହୋଇଥିଲେ । ତାଙ୍କର ବୃତ୍ତିଗତ ଜୀବନର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ବର୍ଷଗୁଡିକରେ, ପଟେଲଙ୍କୁ ଏକ ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ନିଯୁକ୍ତ, ଜଣେ ଅଜ୍ଞାତ ଅଖ୍ୟାତ ବ୍ୟକ୍ତି ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଉଥିଲା, ଯାହାର ଜୀବନରେ କିଛି ବିଶେଷ ସମ୍ଭାବନା ନଥାଏ । ତେବେ ପଟେଲ, ତାଙ୍କ ଜୀବନରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଭୁଲ ପ୍ରମାଣ କରିଛନ୍ତି। ଆର୍ଥିକ ଅସ୍ଵଚ୍ଛଳତା ହେତୁ, ସେ ବନ୍ଧୁ ମାନଙ୍କଠାରୁ ଧାର ନେଇଥିବା ବାହ୍ୟକୁ , ଅଧ୍ୟୟନ କରି ଆଇନ ପରୀକ୍ଷାରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲେ ।
ବାର୍ ପରୀକ୍ଷାରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହେବା ପରେ ପଟେଲ ଗୁଜରାଟର ଗୋଦ୍ରା, ବୋରସାଦ ଏବଂ ଆନନ୍ଦରେ, ଆଇନ ଅଭ୍ୟାସ କରିଥିଲେ। ସେ ଜଣେ ଆକ୍ରମଣାତ୍ମକ , ନିଷ୍ଠାବାନ ତଥା ଦକ୍ଷ ଆଇନଜୀବୀ ଭାବରେ ସୁନାମ ଅର୍ଜନ କରିଥିଲେ ।
ନିଜ ସ୍ୱାର୍ଥ ବଳିଦାନ ଦେଇ ପାରୁଥିବା ଏକ ଭାରତୀୟ ଭାଇ:
ଇଂଲଣ୍ଡରେ ଆଇନ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ପଟେଲଙ୍କର ଏକ ପିଲାଦିନର ସ୍ୱପ୍ନ ଥିଲା । ନିଜର କଷ୍ଟ ଉପାର୍ଜିତ ସଞ୍ଚିତ ଅର୍ଥକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ସେ ଇଂଲଣ୍ଡ ଯିବାକୁ ଏକ ପାସ୍ ଏବଂ ଟିକେଟ ପାଇବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲେ । ତେବେ ଏହି ଟିକେଟକୁ ‘ଭି ଜେ ପଟେଲ ’ (ତାଙ୍କ ବଡ ଭାଇ ଭିଠଲଭାଇ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ଭଳି, ନାମରେ ସମାନ ଅକ୍ଷର ପାଇଥିଲେ) । ସର୍ଦ୍ଦାର ପଟେଲ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଲେ ଯେ ତାଙ୍କ ବଡ ଭାଇ ମଧ୍ୟ , ତାଙ୍କ ପରି , ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ଇଂଲଣ୍ଡ ଯିବାକୁ ସ୍ଵପ୍ନ ଦେଖୁଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପରିବାରର ସମ୍ମାନ ପାଇଁ, ଭାଇ ଙ୍କ ସ୍ଵପ୍ନ ପାଇଁ ଓ ଭାରତୀୟ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି (ଭାରତୀୟ ରୀତିନୀତିରେ ବଡ ଭାଇ ତାଙ୍କ ସାନଭାଇଙ୍କ ଅନୁସରଣ କରିବା ଅସମ୍ମାନ ଧରାଯାଏ ), ବଲ୍ଲଭ ଭାଇ ପଟେଲ ତାଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ, ଭିଠଲଭାଇ ପଟେଲଙ୍କୁ ଯିବାକୁ ଆଗ୍ରହ କଲେ ଓ ନିଜ ସ୍ଵପ୍ନକୁ କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ବିରାମ ଦେଲେ ।
ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତି ପାଇଁ ଅଦମ୍ୟ ଆଗ୍ରହ :
ବଲ୍ଲଭ ଭାଇ ପଟେଲ , ୧୭ ବର୍ଷ ବୟସରେ ,ଝାଭଏର୍ବା ଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ୧୯୧୧ ମସିହାରେ, ୩୬ ବର୍ଷ ବୟସରେ, ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁର ଦୁଇ ବର୍ଷ ପରେ, ବଲ୍ଲଭ ଭାଇ ପଟେଲ ଇଂଲଣ୍ଡ ଯାତ୍ରା କରି ଲଣ୍ଡନର ମିଡିଲ୍ ଟେମ୍ପଲ୍ ଇନ୍ ରେ ନାମ ଲେଖାଇଲେ। ପୂର୍ବରୁ କଲେଜ ଅଧ୍ୟାନର କୌଣସି ପୃଷ୍ଠଭୂମି ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ପଟେଲ ତାଙ୍କ ଶ୍ରେଣୀର ଶୀର୍ଷସ୍ଥାନ ରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ ହୋଇ , ଶିକ୍ଷା ସମାପ୍ତ କରିଥିଲେ | ସେ, ମାତ୍ର ୩୦ ମାସରେ ୩୬ ମାସର ପାଠ୍ୟକ୍ରମକୁ ସମାପ୍ତ କରିଥିଲେ । ଭାରତକୁ ଫେରି ପଟେଲ ଅହମ୍ମଦାବାଦରେ ବସବାସ କରି ,ସହରର ଅନ୍ୟତମ ସଫଳ ବାରିଷ୍ଟର ହୋଇଥିଲେ।
ରାଜନୀତି ଓ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପ୍ରତି ଅନାସକ୍ତି ଓ ପରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ସମଗ୍ରାମ ଯଜ୍ଞରେ ସର୍ବସ୍ଵ ସମର୍ପଣ :
ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ପଟେଲ, ସକ୍ରିୟ ରାଜନୀତି କିମ୍ବା ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନୀତି ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହୀ ନଥିଲେ । ତେବେ, ଗୋଦ୍ରା (୧୯୧୭ ) ରେ ମୋହନଦାସ କରମଚାନ୍ଦ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସହ ସାକ୍ଷାତ ପଟେଲଙ୍କ ଜୀବନକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଥିଲା । ଗାନ୍ଧୀ ଅନେକ ମହାନ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ସାମିଲ ହେବାପାଇଁ ପ୍ରେରିତ କରିଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପଟେଲ ଅନ୍ୟତମ । ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟ , ଯେଉଁ ଗୋଦ୍ରା ରେ ପଟେଲଙ୍କର ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଉପନୟନ ହୋଇଥିଲା , ସ୍ୱାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ଭାରତରେ , ତାହା ସମ୍ପ୍ରଦାୟବାଦର ନରହିଂସା କଳଙ୍କରେ କଳୁଷିତ ହେଲା । ତେବେ , ପଟେଲ କଂଗ୍ରେସରେ ଯୋଗ ଦେଇ ଗୁଜରାଟ ସମିତିର ସଚିବ ହୋଇଥିଲେ ଯାହା ପରେ , ତାହା କଂଗ୍ରେସର ଗଡ଼ରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା।
ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଆହ୍ୱାନରେ ପଟେଲ ନିଜର କଷ୍ଟ ଉପାର୍ଜିତ ଚାକିରି ଛାଡି ମହାମାରୀ ଏବଂ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ସମୟରେ ଖେଡାଠାରେ , ସରକାରୀ ଟିକସ ଛାଡ ପାଇଁ ସଂଗ୍ରାମରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ପଟେଲ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଡାକରା ଦିଆଜାଇଥିବା , ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ (୧୯୨୦ ) ରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ୩,୦୦,୦୦୦ କଂଗ୍ରେସ ସଦସ୍ୟ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ପଶ୍ଚିମ ଭାରତ ସାରା ବୁଲିଥିଲେ। କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟି ପାଣ୍ଠି ପାଇଁ ସେ, ପନ୍ଦର ଲକ୍ଷ ଓ ତତୋଧିକ ଟଙ୍କା ମଧ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥିଲେ।
ଏକ ନିର୍ଭୀକ , ତୃଣମୂଳ ରାଜନେତା :
ଭାରତୀୟ ପତାକା ଉତ୍ତୋଳନ ଉପରେ ଏକ ବ୍ରିଟିଶ ନିଷେଧାଦେଶ ଥିଲା । ଯେତେବେଳେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ କାରାଗାରରେ ଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ପଟେଲ ହିଁ ୧୯୨୩ ମସିହାରେ ନାଗପୁରରେ ସତ୍ୟଗ୍ରାହ ଆନ୍ଦୋଳନର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ । ୧୯୨୮ ର ବର୍ଦଳି ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ହିଁ ପଟେଲଙ୍କୁ ‘ସର୍ଦ୍ଦାର’ ଆଖ୍ୟା ଅର୍ଜନ କରିଥିଲା ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ସାରା ଦେଶରେ ଲୋକପ୍ରିୟ କରିଥିଲା | ଏହାର ପ୍ରଭାବ ଏତେ ବଡ ଥିଲା ଯେ ମୋତିଲାଲ ନେହେରୁ ବଲ୍ଲଭଭାଇଙ୍କ ନାମ କଂଗ୍ରେସ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା ପାଇଁ , ସୁପାରିଶ କରିବାକୁ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ ।
୧୯୩୦ ମସିହାରେ, ବ୍ରିଟିଶମାନେ ଲବଣ ସତ୍ୟଗ୍ରାହ ସମୟରେ ସର୍ଦ୍ଦାର ପଟେଲଙ୍କୁ ଗିରଫ କରିଥିଲେ ଏବଂ ବିନା ସାକ୍ଷୀରେ ତାଙ୍କୁ କୋର୍ଟରେ ହାଜର କରିଥିଲେ ।
ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ (୧୯୩୯ ) ଆରମ୍ଭରେ ପଟେଲ ନେହେରୁଙ୍କ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଏବଂ ପ୍ରାଦେଶିକ ବିଧାନସଭାରୁ କଂଗ୍ରେସ ପ୍ରତ୍ୟାହାର ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ । ୧୯୪୨ ମସିହାରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଆଦେଶରେ ଦେଶବ୍ୟାପୀ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ଆଇନ ଅମାନ୍ୟ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ କରିବା ପାଇଁ ପଟେଲ ଯେତେବେଳେ ମୁମ୍ବାଇର ଗ୍ୱାଲିଆ ଟ୍ୟାଙ୍କ ପଡିଆରେ (ବର୍ତ୍ତମାନ ଯାହା ଅଗଷ୍ଟ କ୍ରାନ୍ତି ମଇଦାନ ନାମରେ ନାମିତ) ଭାଷଣ ଦେଇଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ମାନଙ୍କ ମନୋବଳ ବଢାଇଥିଲେ । ଭାରତ ଛାଡ ଆନ୍ଦୋଳନ (୧୯୪୨ ) ସମୟରେ ବ୍ରିଟିଶମାନେ ପଟେଲଙ୍କୁ ଗିରଫ କରିଥିଲେ । ସେ ୧୯୪୨ ରୁ ୧୯୪୫ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅହମ୍ମଦନଗରର ଦୁର୍ଗରେ, ସମଗ୍ର କଂଗ୍ରେସ କାର୍ଯ୍ୟ କମିଟି ସଦସ୍ୟ ମାନଙ୍କ ସହିତ କାରାଗାରରେ ଥିଲେ ।
ଏକ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିବା , ସମାଜ ସଂସ୍କାରକ ନେତା :
ଗାନ୍ଧୀ – ଇରୱିନ୍ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହେବା ପରେ ପଟେଲ , କଂଗ୍ରେସ ର ୧୯୩୧ ଅଧିବେଶନ (କରାଚି) ପାଇଁ , କଂଗ୍ରେସର ସଭାପତି ଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ପଟେଲ ଜଣେ ଦୂରଦର୍ଶୀ ନେତା ଥିଲେ । ମୌଳିକ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଅଧିକାର ଏବଂ ନାଗରିକ ସ୍ୱାଧୀନତା ରକ୍ଷା ପାଇଁ କଂଗ୍ରେସ ଅଧିବେଶନରେ , ତାଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇଥିଲା । ଏକ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ପଟେଲ ଦୃଢଯୁକ୍ତି କରିଥିଲେ । ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସର୍ବନିମ୍ନ ମଜୁରୀ ଏବଂ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ବର୍ଜନା କରିବା ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରାଥମିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ।
ଗୁଜୁରାଟର ଚାଷୀଙ୍କୁ ଜବତ ଜମି ଫେରସ୍ତର ଆୟୋଜନ ପାଇଁ ପଟେଲ କଂଗ୍ରେସ ସଭାପତି ଭାବରେ ନିଜର ପଦବୀ ବ୍ୟବହାର କରି ଆନ୍ଦୋଳନ ଳନ ଥିଲେ । ସର୍ଦ୍ଦାର ପଟେଲ ଏକ ଉଦାରବାଦୀ ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାରକ ଥିଲେ । ମଦ୍ୟପାନ, ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା, ଜାତିଆଣ ଭେଦଭାବ ଏବଂ ଗୁଜୁରାଟ ତଥା ଗୁଜୁରାଟ ବାହାରେ ମହିଳାଙ୍କ ମୁକ୍ତି ପାଇଁ ପଟେଲ ବହୁ ପରିଶ୍ରମ କରିଥିଲେ ।
ଅଖଣ୍ଡ ଭାରତର ସ୍ଵପ୍ନ ସାକାର କରିବାରେ : ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ବାଧକ ହୋଇନପାରେ
ଏକ ପକ୍ଷରେ ଫୁସଫୁସ କର୍କଟରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ମୁହମ୍ମଦ ଜିନ୍ନା ଭାରତକୁ , ନିଜ ମୃତ୍ୟୁ ପୂର୍ବରୁ ବିଭାଜିତ କରିବା କୌଣସି ନୀଚ ସ୍ତରକୁ ଜିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଥିଲେ ତ ପଟେଲଙ୍କ ଭାରତକୁ ଏକତ୍ର କରିବାର ଶୈଳୀ ଥିଲା ଭିନ୍ନ । ସେ ଥିଲେ ସାମ ,ଦାମ , ଦଣ୍ଡ , ଭେଦରେ ବିଶ୍ୱାସୀ ।
ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ ସେ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଉପପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଥିଲେ । ସ୍ୱାଧୀନତାର ପ୍ରଥମ ବାର୍ଷିକୀରେ ପଟେଲଙ୍କୁ ଭାରତର ଗୃହମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା । ସେ ରାଜ୍ୟ ବିଭାଗ ଏବଂ ସୂଚନା ଏବଂ ପ୍ରସାରଣ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟର ଦାୟିତ୍ୱରେ ଥିଲେ । ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଗୃହମନ୍ତ୍ରୀ ତଥା ଉପ-ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବରେ ପଟେଲ ପଞ୍ଜାବ ଏବଂ ଦିଲ୍ଲୀକୁ ପାକିସ୍ଥାନରୁ ପଳାୟନ କରିଆସୁଥିବା ଶରଣାର୍ଥୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ରିଲିଫ୍ ପ୍ରୟାସର ଆୟୋଜନ କରି ଶାନ୍ତି ଫେରାଇ ଆଣିବା ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ।
ସର୍ଦ୍ଦାର ପଟେଲଙ୍କ ଚିରସ୍ଥାୟୀ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ହେବାକୁ ଯାଉଥିବା ବେଳେ ସେ ରାଜ୍ୟ ବିଭାଗର ଦାୟିତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ୫୬୫ ରାଜତନ୍ତ୍ର ରାଜ୍ୟ ଗୁଡିକୁ , ଭାରତ ସଂଘ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଯୋଗଦେବା ପାଇଁ ସେ ବଳ କୌଶଳ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ଅର୍ପଣ କରି ନେହେରୁ ସର୍ଦ୍ଦାରଙ୍କୁ ‘ନୂତନ ଭାରତର ନିର୍ମାଣକାରୀ ତଥା ଏକତ୍ରକାରୀ’ ବୋଲି କହିଥିଲେ । ତେବେ ସର୍ଦ୍ଦାର ପଟେଲଙ୍କ ଏହି ବହୁମୂଲ୍ୟ ସେବା ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତ ପାଇଁ ମାତ୍ର ତିନି ବର୍ଷ ପାଇଁ ଉପଲବ୍ଧ ଥିଲା । ଭାରତର ସାହସୀ ପୁଅ ୧୫ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୫୦ ରେ (୭୫ ବର୍ଷ ବୟସରେ) ହୃଦଘାତରେ ପୀଡିତ ହୋଇ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରିଥିଲା । ସର୍ଦ୍ଦାର ପଟେଲ ତାଙ୍କର ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟଗତ ସମସ୍ୟା ସତ୍ତ୍ୱେ, ଏକେ ଅଖଣ୍ଡ ଭାରତ ସୃଷ୍ଟି କରିବାର ବୃହତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ କେବେବି ଭୁଲି ନଥିଲେ ।
ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଗୃହମନ୍ତ୍ରୀ ତଥା ଉପପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବରେ ସର୍ଦ୍ଦାର ପଟେଲ ପ୍ରାୟ ୫୬୫ ରାଜବଂଶ ଶାସିତ ରାଜ୍ୟକୁ ଭାରତୀୟ ସଂଘ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଏକୀକରଣରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଟ୍ରାଭାନକୋର, ହାଇଦ୍ରାବାଦ, ଜୁନାଗଡ, ଭୋପାଳ ଏବଂ କାଶ୍ମୀର ଭଳି ଅଳ୍ପ କେତେକ ରାଜ୍ୟ ଭାରତ ରାଜ୍ୟରେ ଯୋଗଦେବାକୁ ଘୃଣା କରୁଥିଲେ । ଏହି ରାଜ୍ୟର ରାଜା ମାନେ ନିଜର ସୈନ୍ୟ ବଳ , ଅଲଗା ପତାକା , ଏପରିକି , ନିଜ ମସ୍ତକ ଥିବା କାଗଜ ମୁଦ୍ରା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଚଳିତ କରିସାରିଥିଲେ ।
ରାଜକୁମାର ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ସହମତି ଭିତ୍ତିରେ ସର୍ଦ୍ଦାର ପଟେଲ , ସଚିବ ଭି.ମେନନ ଙ୍କ ସହ ମିଶି ସେମାନଙ୍କୁ ଯୋଡିବା ପାଇଁ ଅକ୍ଲାନ୍ତ ପରିଶ୍ରମ କରିଥିଲେ କିନ୍ତୁ ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ସାମ, ଦାମ, ଦଣ୍ଡ ଏବଂ ଭେଦ ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟବହାର କରିବାରେ ଦ୍ୱିଧା କରିନଥିଲେ । ସେ ନବାବଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଶାସିତ ଜୁନାଗଡର ରାଜକୁମାର ରାଜ୍ୟ ଏବଂ ନିଜାମଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହାଇଦ୍ରାବାଦକୁ ଯୋଡିବା ପାଇଁ ବଳ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥିଲେ, ଉଭୟେ ନିଜ ନିଜ ରାଜ୍ୟକୁ ଭାରତ ସଂଘରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ମିଶ୍ରଣ ନକରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଥିଲେ।
ସର୍ଦ୍ଦାର ବଲ୍ଲଭ ଭାଇ ପଟେଲ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତୀୟ ଅଞ୍ଚଳ ସହିତ ରାଜକୁମାରୀ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଏକାଠି କରି ଭାରତର ବାଲକାନାଇଜେସନ (balkanization) ଖଣ୍ଡ ବିଖଣ୍ଡିତ ହେବାକୁ କୁ ଅଟକାଇଥିଲେ।
ପଟେଲଙ୍କର ଅନ୍ୟତମ ଗୁଣଥିଲା , ଲୋକମାନଙ୍କ ମାନସିକତାକୁ ଚିହ୍ନିବା, ଓ ଯୋଗ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଚୟନ କରିବା । ସଚିବ ଭି.ମେନନଙ୍କୁ ରାଜା ମାନଙ୍କ ସହ ଆଲୋଚନା କରିବାକୁ ପଠାଇଲା ବେଳେ , ମେନନ ପ୍ରଶ୍ନ କରିଥିଲେ କି ଏତେବର୍ଷ ମେନନ ନିଜେ, ଇଂରେଜ ମାନାଙ୍କର ଗୋଲାମ ରହିଲା ପରେ , ପଟେଲ ତାଙ୍କୁ ଏତେ ବଡ଼ ଦାୟିତ୍ୱ ଦେବାପାଇଁ କିପରି ବିଶ୍ୱାସ କରିପାରୁଛନ୍ତି ? ଏହାର ଉତ୍ତରରେ ପଟେଲ କହିଲେ , “ଆପଣ ଏତେ ଦିନ ଧରି ନିଷ୍ଠାର ସହ ବ୍ରିଟିଶ ମାଆଙ୍କର ସେବା କଲେ । ଏହା ଆପଣଙ୍କ ଅଖଣ୍ଡତାର ପରିଚୟ । ଏବେ ସେହି ନିଷ୍ଠା ସହ ଦେଶମାତୃକାର ସେବା କରନ୍ତୁ । ଆପଣଙ୍କ ଠାରୁ ଅଧିକ ଯୋଗ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି , ଏହି କାମ ପାଇଁ ମୁଁ ଦେଖିପାରୁନାହିଁ ।“
ନେହେରୁ ଏବଂ ପଟେଲ : ଏକ ବିରଳ ମିଶ୍ରଣ
ନେହେରୁ ଏବଂ ପଟେଲ ଏକ ବିରଳ ମିଶ୍ରଣ ଥିଲେ | ସେମାନେ ପରସ୍ପରକୁ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ କରିଥିଲେ | ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ଦୁଇ ମହାନ ନେତାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପାରସ୍ପରିକ ପ୍ରଶଂସା ଏବଂ ସମ୍ମାନ ଥିଲା । ହଁ , ଆଭିମୁଖ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଥିଲା, ଏବଂ ଏଥିପାଇଁ ସେମାନେ ଘଣ୍ଟା ଘଣ୍ଟା ତର୍କ ବିତର୍କ ମଧ୍ୟ କରୁଥିଲେ – କିନ୍ତୁ ଭାରତ ପାଇଁ କ’ଣ ସର୍ବୋତ୍ତମ ତାହା ଖୋଜିବା ଉଭୟଙ୍କ ପାଇଁ ଶେଷ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା |
ମତଭେଦର ପାର୍ଥକ୍ୟ ପ୍ରାୟତଃ କଂଗ୍ରେସର କ୍ରମବିକାଶ, କାର୍ଯ୍ୟଶୈଳୀ କିମ୍ବା ଆଦର୍ଶ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଥିଲା । କଂଗ୍ରେସ ମଧ୍ୟରେ – ନେହେରୁଙ୍କୁ ବାମପନ୍ଥୀ (ସମାଜବାଦ) ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଉଥିଲାବେଳେ ପଟେଲଙ୍କ ଚିନ୍ତାଧାରା ଦକ୍ଷିଣପନ୍ଥୀ (ପୁଞ୍ଜିବାଦ) ସହିତ ସମାନ ଥିଲା ।
୧୯୫୦ ମସିହାରେ ନେହେରୁ ଏବଂ ପଟେଲଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କଂଗ୍ରେସ ସଭାପତି ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ଚୟନରେ ଭିନ୍ନତା ରହିଥିଲା । ନେହେରୁ ଜେ.ବି କ୍ରିପ୍ଲାନିଙ୍କୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ । ପଟେଲଙ୍କ ପସନ୍ଦ ଥିଲା ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦାସ ଟଣ୍ଡନ୍ | ଶେଷରେ, କ୍ରିପଲାନି ପଟେଲଙ୍କ ପ୍ରାର୍ଥୀ ପୁରୋଶୋଟମ ଦାସ ଟଣ୍ଡନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପରାସ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ତେବେ ଏହା ମନେ ରଖିବା ଉଚିତ ଯେ କଂଗ୍ରେସ କିମ୍ବା ସରକାରରେ ଏକ ବଡ଼ ବିଭାଜନ ଘଟାଇବା ପାଇଁ ପାର୍ଥକ୍ୟ କଦାପି ଏହି ପାର୍ଥକ୍ୟ କେବେ ମଧ୍ୟ ବଡ଼ ନଥିଲା ।
କାହିଁକି ଆମେ ପଟେଲଙ୍କୁ ଏକ ଆଧୁନିକ, ଗାନ୍ଧୀବାଦୀ ଦକ୍ଷିଣପନ୍ଥୀ ବୋଲି କହିପାରିବା ?
ପଟେଲଙ୍କ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦର୍ଶନର ମୁଖ୍ୟ ନିୟମ “ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା” ଥିଲା । ସେ ଯଥାଶୀଘ୍ର ଭାରତରେ ଶିଳ୍ପାୟନ ଦେଖିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ । ବାହ୍ୟ ଉତ୍ସ ଓ ଆମଦାନୀ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ହ୍ରାସ କରିବା ତାଙ୍କ ମତରେ ଜରୁରୀ ଥିଲା । ପଟେଲ ଗୁଜୁରାଟରେ ସମବାୟ ଆନ୍ଦୋଳନର ମାର୍ଗଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ ଏବଂ କାଇରା ଜିଲ୍ଲା ସମବାୟ ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦକ ସଂଘ ଗଠନ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲେ .ଯାହା ସାରା ଦେଶରେ ଦୁଗ୍ଧ ଚାଷ ପାଇଁ ପରିବର୍ତ୍ତନକାରୀ ମାର୍ଗଦର୍ଶକ ବୋଲି ପରେ ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇଥିଲା।
ସମାଜବାଦ ପାଇଁ ଉଠାଯାଇଥିବା ସ୍ଲୋଗାନରେ ସର୍ଦ୍ଦାର ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇନଥିଲେ ଏବଂ ସେ ଜାଣିଥିଲେ , ଧାନ ସହ କଣ କରିବେ, ଏହାକୁ କିପରି ବଣ୍ଟାଯିବ, ସେ ବିଷୟରେ ବିତର୍କ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଭାରତ ଧନ ସୃଷ୍ଟି କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ବିଷୟରେ କହିଥିଲେ। ସର୍ଦ୍ଦାର ବଲ୍ଲଭ ଭାଇ ପଟେଲ ଜାତୀୟକରଣ (Nationalisation) କୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଥିଲେ ଏବଂ କୌଣସି ପ୍ରକାରର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଥିଲେ। ତାଙ୍କ ପାଇଁ, ବ୍ୟବସାୟ ରେ ଲାଭ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଏକ କଳଙ୍କ ନୁହେଁ, ବରଂ ପରିଶ୍ରମ ପାଇଁ ଏକ ବଡ଼ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ।
ପଟେଲ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଥିବା ଓ ଅଳସୁଆ ଲୋକଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଥିଲେ ଏବଂ ଭାବୁଥିଲେ ଏହା ଜଣ କଲ୍ୟାଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଲକ୍ଷଣ ନୁହେଁ । ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ସେ କହିଥିଲେ, “ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ହାତ ଯାହାପାଖରେ କୌଣସି କାମ ନାହିଁ , ସେମାନେ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଚାକିରୀ ଖୋଜି ପାରିବ ନାହିଁ” | ସେ ଠିକ୍ ଅଂଶଧନ ଦାବି କରିବା ପୂର୍ବରୁ, ସମ୍ବଳ ଆବଣ୍ଟନ ଲକରିବା ପୂର୍ବରୁ , ଧନ ସୃଷ୍ଟିରେ ଭାଗ ନେବାକୁ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ।
ସେ କହିଛନ୍ତି, “କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚ କରନ୍ତୁ, ଅଧିକ ସଞ୍ଚୟ କରନ୍ତୁ ଏବଂ ଯଥାସମ୍ଭବ ବିନିଯୋଗ କରନ୍ତୁ ଓ ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକଙ୍କ ମୂଳମନ୍ତ୍ର ହେବା ଉଚିତ୍ ।
ଗାନ୍ଧୀ , ପଟେଲ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସ୍ୱୟଂସେବକ ସଂଘ
ପଟେଲ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପ୍ରତି ସର୍ବଦା ଅନୁରକ୍ତ ଥିଲେ । ତେବେ , ସେ କିଛି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ସହ ମତଭେଦ ମଧ୍ୟ ରଖିଥିଲେ ।
ଗାନ୍ଧୀଜୀଙ୍କ ହତ୍ୟା ପରେ ସେ କହିଛନ୍ତି: “ମୁଁ ତାଙ୍କ ଆହ୍ୱାନକୁ ପାଳନ କରୁଥିବା ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଲୋକଙ୍କ ପରି ତାଙ୍କ ଆଜ୍ଞାକାରୀ ସୈନିକ ବ୍ୟତୀତ ଆଉ କିଛି ନୁହେଁ ବୋଲି ଦାବି କରୁଛି । ଏକ ସମୟ ଥିଲା ଯେତେବେଳେ ସମସ୍ତେ ମୋତେ ତାଙ୍କର ଅନ୍ଧ ଅନୁଗାମୀ ବୋଲି କହୁଥିଲେ କିନ୍ତୁ, ସେ ଏବଂ ମୁଁ ଜାଣିଥିଲୁ ଯେ ମୁଁ ତାଙ୍କ ଅନୁସରଣ କରିଥିଲି କାରଣ ଆମର ପାରସ୍ପରିକ ବିଶ୍ୱାସ ଦୃଢ ଥିଲା ”
ପଟେଲଙ୍କ ଅନ୍ୟତମ ସମ୍ମାନିତ ଜୀବନୀ ଲେଖକ ରାଜ ମୋହନ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅନୁଯାୟୀ ପଟେଲ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାର ହିନ୍ଦୁ ଚେହେରା ଥିଲେ । ନେହେରୁ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାର ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ତଥା ବିଶ୍ୱସ୍ତରୀୟ ଚେହେରା ଥିଲେ । ତେବେ ଉଭୟ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ସମାନ ଛାତ ତଳେ କାମ କରିଥିଲେ । ସର୍ଦ୍ଦାର ବଲ୍ଲଭ ଭାଇ ପଟେଲ ହିନ୍ଦୁ ସ୍ୱାର୍ଥର ଜଣେ ଖୋଲା ସମର୍ଥକ ଥିଲେ । ଏହାଦ୍ୱାରା ସଂଖ୍ୟାଲଘୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପଟେଲ ଟିକିଏ କମ୍ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇଥିଲେ । ତଥାପି, ପଟେଲ କେବେ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ନଥିଲେ । ଗୃହମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବରେ ଦଙ୍ଗା ସମୟରେ ଦିଲ୍ଲୀରେ ମୁସଲମାନ ଜୀବନ ରକ୍ଷା ପାଇଁ ସେ ଯଥାସମ୍ଭବ ଉଦ୍ୟମ କରିଥିଲେ । ପଟେଲଙ୍କର ଏକ ହିନ୍ଦୁ ହୃଦୟ ଥିଲା (ତାହା ତାଙ୍କର ସଂସ୍କାର ଓ ପ୍ରତିପୋଷଣ ହେତୁ) କିନ୍ତୁ ସେ ନିରପେକ୍ଷ ଏବଂ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ଲୌହ ହସ୍ତ ରେ ଶାସନ କରିଥିଲେ ।
ସର୍ଦ୍ଦାର ପଟେଲ ପ୍ରଥମେ ରାଷ୍ଟ୍ରିୟ ସ୍ୱୟଂ ସେବକ ସଂଗଠନ (ଆରଏସଏସ) ଆଡକୁ ଏକ ସହାନୁଭୁତି ଭାବ ଥିଲା ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ସ୍ୱାର୍ଥରେ ସେମାନଙ୍କର ଉଦ୍ୟମକୁ ମଧ୍ୟ ସେ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିଲେ । ତେବେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ହତ୍ୟା ପରେ ସର୍ଦ୍ଦାର ପଟେଲ ଆର ଏସ ଏସ କୁ ନିଷିଦ୍ଧ କରିଥିଲେ ।
ସେ ୧୯୪୮ ମସିହାରେ ସଂଗଠନକୁ ନିଷିଦ୍ଧ କରିବା ପରେ ଲେଖିଥିଲେ ଯେ, “ସେମାନଙ୍କର ସମସ୍ତ ଭାଷଣ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ବିଷୟରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା । ବିଷର ଶେଷ ପରିଣାମ ସ୍ୱରୂପ ଦେଶ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଅମୂଲ୍ୟ ଜୀବନର ବଳିଦାନ ଭୋଗିବାକୁ ପଡିଲା ।”
ଏହି ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ପ୍ରତ୍ୟାହାର ହେବାର ସର୍ତ୍ତ ଥିବାରୁ, ଗୋଲୱାଲକର କିଛି ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେବାକୁ ରାଜି ହେବା ପରେ ଶେଷରେ ଜୁଲାଇ ୧୧ , ୧୯୪୯ ରେ ଆରଏସଏସ ଉପରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ହଟାଯାଇଥିଲା । ଏହି ନିଷେଧାଦେଶ ହଟାଇବାକୁ ଘୋଷଣା କରିଥିବା ଭାରତ ସରକାର ଙ୍କ ସର୍ତ୍ତ ଥିଲା କି , ଯେ ସଂଗଠନ ତଥା ଏହାର ନେତା ସମ୍ବିଧାନ ତଥା ପତାକା ପ୍ରତି ବିଶ୍ୱସ୍ତ ରହିବାକୁ ପ୍ରତିଜ୍ଞା କରିବେ ।
ବର୍ତ୍ତମାନର ବାମପନ୍ଥୀ ଓ ଦକ୍ଷିଣପନ୍ଥୀଙ୍କ ପଟେଲଙ୍କୁ ଅପହରଣ କରିବାର ପ୍ରଚେଷ୍ଟା
ପରିତାପର ବିଷୟ ଆଜିର ରାଜନେତା ମାନେ ପଟେଲଙ୍କର ଆଦର୍ଶକୁ ଭୁଲି , ତାଙ୍କର ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଓ ନାମ ଉପରେ ରାଜନୀତି କରୁଛନ୍ତି । ସର୍ଦ୍ଦାର ବଲ୍ଲଭ ଭାଇ ପଟେଲ, ତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଣେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ନେତା ଥିଲେ । ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଗୁହାଙ୍କ ପରି ଅନେକ ଐତିହାସିକ ଭାବନ୍ତି ଯେ ପଟେଲ ଯେତେବେଳେ ସେ ନିଜେ ଜଣେ ଆଜୀବନ କଂଗ୍ରେସ କର୍ମୀ ଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ବିଜେପି ବିପରୀତ ଦାବି କରୁଛି । କଂଗ୍ରେସ ନେତା ଶଶି ଥରୁର ଅଭିଯୋଗ କରନ୍ତି ଯେ , ବିଜେପି ପଟେଲଙ୍କ ଭଳି ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ତଥା ଜାତୀୟ ନାୟକଙ୍କ ଉତ୍ତରାଧିକାର ଲୋକପ୍ରିୟତାକୁ ‘ଅପହରଣ’ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି କାରଣ ଇତିହାସରେ ସେମାନଙ୍କର ନିଜସ୍ୱ ନେତା ନାହାଁନ୍ତି ।
ଦୁଃଖର ବିଷୟ , କି ଆଜିର ଉଭୟ ପକ୍ଷର ନେତା ଏହି ଦିବଙ୍ଗତ ମହାପୁରୁଷ ମାନଙ୍କର ଚରଣଧୂଳିସମ ମଧ୍ୟ ନୁହନ୍ତି । ନାମ ରାଜନୀତି ବନ୍ଦ ହେଉ , ପଟେଲଙ୍କ ଆତ୍ମନିର୍ଭର ଭାରତ , ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ରାମରାଜ୍ୟ , ନେହେରୁଙ୍କ ସାର୍ବଭୌମ , ଧର୍ମ ନିରପେକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଭାରତ ମାତା ଙ୍କର ମସ୍ତକ ଉତଥିତ ରହୁ , ଜଗନ୍ନାଥ ସଦବୁଦ୍ଧି ଦିଅନ୍ତୁ ।
